Olej silnikowy to specjalnie opracowany środek smarny, stworzony z olejów bazowych oraz dodatków, które zmniejszają tarcie, chłodzą elementy wewnętrzne, usuwają zanieczyszczenia i chronią metalowe powierzchnie wewnątrz silnika. Olej wlewa się przez korek wlewu oleju do silnika, gdzie spływa do miski olejowej (przymocowanej do dolnej części bloku silnika). Następnie pompa olejowa pobiera olej z miski i krąży pod ciśnieniem przez przewody olejowe, aby nasmarować ruchome elementy, takie jak łożyska wału korbowego, wałki rozrządu i tłoki, zanim wróci do miski w celu ponownej cyrkulacji.
Olej silnikowy jest jednym z najważniejszych płynów w samochodzie. Wpływa na wydajność, żywotność i efektywność silnika. Wielu właścicieli samochodów nie docenia roli oleju silnikowego lub źle go rozumie, co może prowadzić do kosztownych uszkodzeń i zmniejszonej niezawodności silnika. Aby utrzymać silnik w dobrym stanie, każdy właściciel samochodu powinien zrozumieć, co robi olej silnikowy, jak działa, jak wybrać odpowiedni rodzaj oraz jak prawidłowo konserwować silnik.
Funkcja oleju silnikowego
Olej silnikowy pełni kilka niezbędnych funkcji wewnątrz silnika. Każda z nich przyczynia się do zapewnienia płynnej i długotrwałej pracy silnika.
1. Smarowanie
Olej silnikowy tworzy cienką warstwę między ruchomymi metalowymi częściami, takimi jak tłoki, wały korbowe, wałki rozrządu i łożyska. Ta film olejowy zmniejsza tarcie między powierzchniami metalowymi i zapobiega bezpośredniemu kontaktowi metal-metal. Bez odpowiedniego smarowania tarcie znacznie się zwiększa, co prowadzi do zużycia, gromadzenia się ciepła oraz ewentualnego zatarcia elementów.
2. Chłodzenie
Olej silnikowy pomaga usunąć ciepło z silnika. W miarę cyrkulacji olej absorbuje ciepło z gorących elementów, takich jak tłoki i łożyska, i przenosi to ciepło do miski olejowej lub do zewnętrznego chłodnicy oleju. Proces ten wspiera system chłodzenia w utrzymaniu stabilnej temperatury silnika.
3. Czyszczenie
Olej silnikowy przenosi mikroskopijne cząstki metali, sadzę i osady powstające w wyniku spalania. Dodatki detergentowe i rozpraszające w oleju pomagają zawiesić te zanieczyszczenia, aby nie przywierały do powierzchni silnika. Filtr oleju zatrzymuje te zanieczyszczenia, utrzymując olej w czystości tak długo, jak to możliwe.
4. Uszczelnianie
Olej silnikowy pomaga w formowaniu uszczelki między pierścieniami tłokowymi a ściankami cylindra. Ta uszczelka zmniejsza wyciek gazów spalinowych do skrzyni korbowej oraz poprawia efektywność sprężania.
5. Ochrona przed korozją
Olej silnikowy zawiera dodatki, które neutralizują kwasy powstające w wyniku spalania i wilgoci. Te dodatki zapobiegają rdzy i korozji metalowych powierzchni wewnętrznych.
Skład oleju silnikowego
Każdy olej silnikowy składa się z dwóch głównych składników: oleju bazowego i dodatków.
1. Olej bazowy
Olej bazowy stanowi 70–90% całkowitej objętości oleju. Istnieją trzy główne typy oleju bazowego:
- Olej mineralny: Olej mineralny jest rafinowany z ropy naftowej. Jest tańszy, ale mniej stabilny w wysokich temperaturach.
- Olej syntetyczny: Olej syntetyczny jest chemicznie zaprojektowany, aby miał jednorodną strukturę molekularną. Zapewnia lepsze smarowanie, wyższą stabilność na utlenianie i lepszą płynność w niskich temperaturach.
- Olej półsyntetyczny: Olej półsyntetyczny łączy olej mineralny i syntetyczny, aby zrównoważyć wydajność i koszt.
2. Dodatki
Dodatki modyfikują właściwości oleju bazowego, aby poprawić wydajność. Do powszechnych dodatków należą:
- Dodatki detergentowe do czyszczenia wewnętrznych części silnika
- Dodatki rozpraszające do utrzymywania zanieczyszczeń w zawieszeniu
- Dodatki przeciwdziałające zużyciu, takie jak fosforan cynku dialkilo-ditiophosphate (ZDDP), aby chronić metalowe powierzchnie pod obciążeniem
- Dodatki poprawiające wskaźnik lepkości, aby utrzymać odpowiednią grubość oleju w różnych temperaturach
- Dodatki antyoksydacyjne, aby zapobiec utlenianiu oleju i powstawaniu szlamu
- Dodatki redukujące tarcie w celu poprawy ekonomii paliwowej.
- Dodatki przeciwdziałające korozji, aby zapobiegać rdzy.
Zrozumienie lepkości i jej znaczenie
Lepkość opisuje, jak gęsty lub cienki jest olej i jak płynie w różnych temperaturach. Towarzystwo Inżynierów Motoryzacyjnych (SAE) opracowało system klasyfikacji, taki jak 0W-20, 5W-30 czy 10W-40.
- Liczba przed literą „W” (zima) wskazuje na płynność oleju w niskich temperaturach. Niższa liczba oznacza, że olej łatwiej płynie podczas zimnych rozruchów.
- Liczba po literze „W” wskazuje na lepkość przy wysokiej temperaturze roboczej. Wyższa liczba oznacza gęstszy olej w wysokiej temperaturze, co może zapewniać lepszą siłę filmu olejowego pod dużym obciążeniem.
Na przykład, olej SAE 5W-30 dobrze płynie w zimnej pogodzie, zachowując jednocześnie odpowiednią grubość w normalnej temperaturze roboczej silnika. Olej SAE 10W-40, będący grubszy, może zapewniać lepszą ochronę w wysokotemperaturowych warunkach lub w starszych silnikach z większymi luzami wewnętrznymi.
Zawsze należy przestrzegać klasyfikacji lepkości zalecanej przez producenta samochodu. Użycie oleju o zbyt dużej lepkości może spowodować problemy z uruchamianiem i złe zużycie paliwa, podczas gdy olej o zbyt małej lepkości może nie zachować wystarczającej siły filmu olejowego przy dużym obciążeniu lub wysokiej temperaturze.
Rodzaje olejów silnikowych
Olej silnikowy można podzielić na kilka typów w zależności od oleju bazowego i zamierzonego zastosowania.
1. Olej konwencjonalny
Olej konwencjonalny wykorzystuje olej mineralny z standardowymi pakietami dodatków. Nadaje się do starszych silników lub samochodów użytkowanych w normalnych warunkach.
2. Olej syntetyczny
Olej syntetyczny oferuje lepszą stabilność termiczną, odporność na utlenianie i charakterystyki płynięcia. Jest idealny dla nowoczesnych silników, samochodów o wysokich osiągach lub w ekstremalnych warunkach pogodowych. Olej syntetyczny umożliwia dłuższe interwały wymiany oleju i zapewnia czystszą pracę.
3. Olej półsyntetyczny
Olej półsyntetyczny łączy olej syntetyczny i mineralny. Oferuje lepszą ochronę niż olej konwencjonalny przy niższym koszcie niż pełny olej syntetyczny.
4. Olej wysokoprzebiegowy
Olej wysokoprzebiegowy zawiera dodatki uszczelniające i przeciwdziałające zużyciu, zaprojektowane dla silników z przebiegiem powyżej 100 000 kilometrów. Te dodatki redukują zużycie oleju i poprawiają uszczelnianie w zużytych silnikach.
Interwały wymiany oleju i konserwacja
Olej stopniowo degraduje się z powodu ciepła, utleniania i zanieczyszczenia. Dlatego każdy właściciel samochodu musi regularnie wymieniać olej silnikowy i filtr oleju.
Większość producentów samochodów zaleca wymianę oleju co 5 000 do 15 000 kilometrów, w zależności od typu oleju, warunków jazdy i konstrukcji silnika. Oleje syntetyczne zwykle mają dłuższą żywotność niż oleje konwencjonalne.
Kilka czynników skraca żywotność oleju:
- Częste krótkie trasy, na których silnik nie osiąga temperatury roboczej
- Wysokie temperatury otoczenia
- Zanieczyszczone środowisko
- Ciężkie ładunki lub holowanie
- Przedłużające się jałowe chodzenie lub jazda w korkach
Aby zapewnić prawidłową konserwację, powinieneś:
- Sprawdzać poziom oleju za pomocą bagnetu przynajmniej raz w miesiącu
- Utrzymywać poziom oleju między minimalnym a maksymalnym znakiem
- Wymieniać filtr oleju przy każdej wymianie oleju
- Używać tylko olejów, które spełniają specyfikację producenta (na przykład standardy API, ACEA lub ILSAC).
Objawy degradacji oleju lub stosowania niewłaściwego oleju
Olej silnikowy, który jest zdegenerowany lub niewłaściwy, może powodować kilka widocznych objawów.
- Hałas silnika: Dźwięki stukania lub tykania mogą wskazywać na niewystarczające smarowanie lub olej, który jest zbyt cienki.
- Kontrolka niskiego ciśnienia oleju: Ostrzeżenie o niskim ciśnieniu oleju oznacza niewystarczający przepływ oleju, co może być spowodowane niskim poziomem oleju, zablokowanym filtrem lub niewłaściwą lepkością.
- Ciemny, gęsty lub szlamowaty olej: Brudny olej wskazuje, że stracił on zdolność do zawieszania zanieczyszczeń.
- Niepokojący dym niebieski: Niebieski dym oznacza, że olej wycieka do komory spalania, co może być spowodowane zużytymi pierścieniami tłokowymi, zużytymi uszczelkami zaworów lub zużytymi ściankami cylindrów.
- Złe zużycie paliwa: Niewłaściwa lepkość lub zdegenerowany olej mogą zwiększać wewnętrzne tarcie, obniżając wydajność silnika.
Wybór odpowiedniego oleju silnikowego
Aby wybrać odpowiedni olej silnikowy, uwzględnij następujące czynniki:
- Rekomendacja producenta: Zawsze przestrzegaj klasyfikacji lepkości i specyfikacji wymienionej w instrukcji obsługi samochodu.
- Warunki jazdy: W przypadku zimnego klimatu wybierz niską lepkość „W”, taką jak 0W lub 5W. W przypadku gorącego klimatu wybierz olej o wyższej lepkości w wysokich temperaturach, takiej jak 10W-40. W przypadku jazdy pod dużym obciążeniem lub dużych prędkości oleje syntetyczne zapewniają lepszą ochronę.
- Stan silnika: Nowe silniki wymagają cienkiego, energooszczędnego oleju. Starsze silniki z zużyciem mogą wymagać grubszych olejów, aby utrzymać ciśnienie i zmniejszyć zużycie oleju.
- Specyfikacja oleju: Należy szukać oznaczeń certyfikacyjnych od uznanych standardów, takich jak API (Amerykański Instytut Ropy Naftowej) SN czy SP, lub ACEA (Europejskie Stowarzyszenie Producentów Samochodów) A3/B4, C3 itp. Te oznaczenia zapewniają, że olej spełnia nowoczesne wymagania wydajnościowe.
Rozważania dotyczące ochrony środowiska i utylizacji oleju
Zużyty olej silnikowy zawiera metale ciężkie, produkty uboczne spalania i toksyczne chemikalia. Niewłaściwa utylizacja oleju szkodzi środowisku. Zawsze należy oddać zużyty olej do ośrodka recyklingowego lub autoryzowanego zakładu serwisowego. Nie wylewaj zużytego oleju na ziemię, do ścieków ani do śmieci.
Praktyczne wskazówki dla właścicieli samochodów:
- Rozgrzej silnik przez kilka minut przed sprawdzeniem oleju, aby umożliwić prawidłową cyrkulację oleju
- Postaw samochód na równej powierzchni przed sprawdzeniem poziomu oleju
- Wyciągnij bagnet, przetrzyj go, ponownie włóż całkowicie, a następnie wyciągnij go ponownie, aby odczytać poziom oleju.
- Jeśli poziom oleju jest poniżej minimalnego znaku, dodawaj odpowiedni rodzaj oleju stopniowo. Nie przepełniaj.
- Obserwuj kolor i zapach oleju. Mleczny olej może oznaczać wyciek płynu chłodzącego, a zapach spalenizny wskazuje na przegrzewanie.
- Przechowuj dokumentację serwisową każdej wymiany oleju w celach referencyjnych.